|
Macht en Onmacht door Jorinde Seijdel Het Financiële Dagblad
jan 97 Als
de duisternis is ingevallen manifesteren zich vanuit het Tschumi-paviljoen in
de stad Groningen spannende beelden. Dit kleine, glazen bouwsel, gelegen aan
het Herenplein vlak bij het station en het nieuwe museum, werd in 1990
neergezet door architect Bernard Tschumi in het kader van een grote,
stedelijke tentoonstelling. Het is blijven staan en sinds enige tijd
organiseert 'De School' er kunstactiviteiten. De kunstenaars die uitgenodigd
worden om er een werk te installeren, krijgen bepaald niet te maken met de
meest neutrale en conventionele presentatieruimte Niet alleen omdat het langwerpige, smalle
paviljoentje volledig uit glas' is opgetrokken, en voorbijgangers er dus
letterlijk doorheen kunnen kijken, maar ook wegens de scheve en schuine,
oplopende 'vorm ervan - het loopt geleidelijk aan van de grond af naar boven,
waarbij het door betonnen schragen gesteund wordt. Kunstenaar Peter Bogers is bepaald
zorgvuldig omgegaan met de specifieke condities van het paviljoen, die zo
medebepalend zijn voor het zicht op de inhoud ervan. Zijn
videoinstallatie Force speelt
zich af op twee grote, transparante schermen die tegenover elkaar in de
ruimte staan, één onderaan op het laagste punt en één bovenin op het hoogste
punt. Op de schermen worden beeld en geprojecteerd, die zich alleen van
elkaar onderscheiden door de tegengestelde richting van de ronddraaiende
beweging ervan. Je ziet een “loop” van
beelden waarin een meer dan levensgrote, gebalde vuist omgeven wordt door een
geopende hand. Om de beurt trillen de handen enkele seconden, als van grote
ingehouden spanning, echter zonder elkaar aan te raken. Dit computer
gemanipuleerde, geluidloze beeld zweeft en draait langzaam rond in het
doorzichtige scherm. Je kunt het paviljoen overigens niet in, en
de beelden van Force laten zich alleen in het donker optimaal
bekijken, de expositie openbaart zich daarom alleen van zonsondergang tot
zonsopgang. Desondanks zijn er verrassend veel
gezichtspunten mogelijk. Door de transparantie van de schermen zijn de
beelden zowel van voren als van achteren zichtbaar en door het glas van de
architectuur is het paviljoen niet alleen van buitenaf doorzichtig, maar worden
de beelden ook nog eens op verschillende manieren gereflecteerd. De glazen geledingen van het paviljoen
binnen versterken dit effect. Afhankelijk van de afstand en de positie die je
ten aanzien van het gebouwtje inneemt vult het zich met meer of minder
beelden, die een specifiek ritme vertonen door het trillen en ronddraaien van
de handen op de twee schermen Zo mengt Force zich in de openbaarheid van de stad. De betekenis is ogenschijnlijk direct van de beelden afleesbaar: de krachtsinspanning van de open en gesloten hand, het trillen is fysiek voelbaar, maar onopgelost blijft of het macht is of dwang waaruit de na verloop van tijd als spasmes overkomende bewegingen voortkomen. Evenmin wordt duidelijk hoe de twee handen zich tot elkaar verhouden: of ze toenadering tot elkaar zoeken of in een strijd verwikkeld zijn. De autonoom optredende, van het lichaam vervreemde organen tonen zich ook niet bepaald natuurlijk maar eerder mechanisch in hun gedrag. Of het nu het een of het ander is, uiteindelijk spreekt er een grote onmacht uit de beelden, een alarmerend haperen en vastlopen van contact en communicatie. Peter Bogers, die jarenlang relatief
onopgemerkt bleef door de officiële kunstwereld- iets waar pas sinds de
thema's identiteit en lichaam weer zo van zich laten spreken, verandering in
begint te komen - gebruikt ook in zijn andere video- en geluidswerken vaak
het menselijk lichaam als beeldend en conceptueel materiaal. Hij verloochent
daarbij zijn verleden als performance-kunstenaar niet, De eenheid en identiteit van het lichaam
zoals die normaliter van de buitenkant ervaren kan worden, heeft in Bogers’
installaties waaronder Frozen Voice (1992) of Without the Word (1994)
meestal plaatsgemaakt voor een fragmentarisering en vervreemding van
binnenuit. Pogingen tot communicatie en (zelf)reflectie lijken daarbij, als
in een vervaarlijke balans, constant over te slaan in autisme en afstand. Binnenkort zijn er een aantal werken van
Bogers te zien in The Second: Time Based Arts
from the Netherlands, een tentoonstelling samengesteld door Montevideo/TBA's directeur René
Coelho - die Bogers' werk al jaren distribueert - en vanaf 24 januari te zien
in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Naast Retorica (1992) en Sacrifice (1994) zal daar
ook de opmerkelijke installatie Heaven (1995) geëxposeerd worden.
Hierin komt, evenals in Retorica, Bogers' speciale talent om beeld en
geluid te combineren naar voren. In Heaven is het niet specifiek het lichaam dat centraal staat, maar wordt door middel
van een groot aantal, in verschillende ruimtes verspreide videomonitoren, met
fragmentarische, slechts een seconde durende beelden en geluiden van
huiselijke leven; een bevroren en onaardse sfeer opgeroepen, waarin de
spanning stijgt tot de top. Degenen die Force aan zich voorbij laten gaan moeten het vooral niet nalaten om The Second te bezoeken. Ze zullen er vast en zeker in
de ban raken van Bogers' beelden. JS |